Beberapa pendekatan teori dikemukakan untuk menjelaskan mengenai bagaimana dan kenapa hak asasi manusia itu menjadi sebahagian daripada harapan sosial.
Salah satu daripada falsafah Barat yang tertua berkenaan dengan hak asasi manusia adalah hasil terbitan dari undang-undang semulajadi, berakar umbi dari dasar falsafah pelbagai agama.
Teori lain pula berpegang bahawa hak asasi manusia itu mengekodkan moral dan sikap yang merupakan hasil dari produk sosial yang diperkembang melalui proses evolusi biologi dan sosial serta dikaitkan dengan Hume. Hak asasi manusia juga dijelaskan sebagai corak sosiologi dari aturan pemerintahan seperti dalam teori sosiologi berkenaan dengan undang-undang dan kerja oleh Weber. Pendekatan ini termasuklah tanggapan bahawa seseorang individu dalam masyarakat itu menerima kewibawaan institusi yang sah sebagai pertukaran kepada keselamatan dan ekonomi seperti dalam Rawls. Hal ini merujuk kepada kontrak sosial.
Undang-Undang Semulajadi
Teori undang-undang semulajadi mendasarkan hak asasi manusia kepada susunan moral, agama atau biologi yang semulajadi yang bebas dari undang-undang atau tradisi manusia yang sementara.
Socrates dan pewaris falsafahnya seperti Plato dan Aristotle menganggap bahawakeadilan semulajadi atau hak semulajadi (Yun. dikaion physikon; Lat. jus naturale) itu wujud. Dalam hal ini, Aristotle selalu nya dianggap sebagai pelopor kepada undang-undang semulajadi walaupun bukti mengenainya datang dari tafsiran karyanya oleh Thomas Aquinas.
Selanjutnya, perkembangan tradisi keadilan smeulajadi ini menjadi satu undang-undang semulajadi selalunya dikaitkan dengan Stoics.
Sesetengah bapa Gereja awal cuba untuk menjalinkan konsep pagan mengenai undang-undang semulajadi ketika itu ke dalam lingkungan agama Kristian. Teori undang-undang semulajadi turut menjadi tumpuan dalam falsafah oleh Thomas Aquinas, Francisco Suarez, Richard Hooker, Thomas Hobbes, Hugo Grotius, Samuel von Pufendorf dan John Locke.
Dalam abad ke-17 masihi, Thomas Hobbes mengasaskan teori kontraktualis berkenaan positivisme perundangan tentang apakah yang boleh dipersetujui oleh semua orang. Kebahagiaan yang dicari oleh mereka itu tertakluk kepada perdebatan, namun persetujuan yang meluas boleh terbentuk di sekitar perkara yang ditakuti oleh mereka contohnya seperti mengenai kematian yang tragis di tangan orang lain. Undang-undang semulajadi menyentuh mengenai bagaimana seorang manusia yang waras bertindak dalam usahanya meneruskan kehidupannya dan mencari kemakmuran. Undang-undang semulajadi ini ditemui dengan mempertimbang hak-hak semulajadi manusia. Oleh itu, bolehlah dikatakan bahawa hak-hak semulajadi itu ditemui dengan mempertimbang undang-undang semulajadi. Hobbes berpendapat bahawa satu-satunya cara supaya undang-undang semulajadi itu berkesan adalah dengan manusia mengikut arahan-arahan dari pemerintah. Berdasarkan kepada perkara ini, wujudlah teori kontrak sosial antara yang diperintah dan yang memerintah.
Hugo Grotius mendasarkan falsafahnya mengenai undang-undang antarabangsa kepada undang-undang semulajadi. Beliau menulis bahawa, "walaupun kehendak yang Maha Berkuasa sekalipun tidak dapat mengubah atau memansuhkan" undang-undang semulajadi yang mana akan "memelihara kesahihan objektifnya walaupun jika kita patut mengambil pendapat yang mustahil, bahawasanya tiada Tuhan atau Tuhan tidak peduli pun dengan hal-ehwal manusia." (De jure belli ac pacis, Prolegomeni XI). Maka, hal ini seterusnya menimbulkan hujah yang terkenal berkenaan etiamsi daremus (non-esse Deum) yang menjadikan undang-undang semulajadi bebas dari pengaruh teologi atau pemikiran agama.
John Locke menjalinkan undang-undang semulajadi ke dalam banyak teori dan falsafahnya terutamanya dalam karya beliau yang berjudul Two Treatises of Government atau Dua Risalah Kerajaan. John Locke memutarkan pula panduan dari Hobbes dengan mengatakan bahawa jika pemerintah menentang undang-undang semulajadi dan gagal melindungi "kehidupan, kebebasan dan harta," maka orang ramai boleh menjustifikasikan tindakan mereka menggulingkan pemerintah yang ada dan menaikkan pemerintah yang baru.
Frank van Dun, ahli falsafah undang-undang dari Belgium merupakan salah seorang yang menjelaskan lebih lanjut lagi mengenai konsepsi sekular berkenaan undang-undang semulajadi dalam tradisi liberal. Terdapat juga bentuk teori undang-undang semulajadi yang timbul ketika itu. Ia mendefinisikan bahawa hak asasi manusia itu adalah terbitan dari kesedaran mengenai maruah manusia yang sejagat. Maka, istilah "hak asasi manusia" menggantikan istilah "hak semulajadi" kerana hak itu dilihat semakin lama semakin tidak memerlukan undang-undang semulajadi untuk terus wujud.
Teori Hak Asasi Manusia Lain
John Finnis, ahli falsafah membahaskan bahawa hak asasi manusia itu boleh dijustifikasikan di atas dasar nilai instrumentalnya dalam menghasilkan keadaan yang diperlukan bagi kebajikan umat manusia. Teori kepentingan menggariskan tanggungjawab untuk menghormati hak individu lain atas dasar kepentingan diri:
Undang-undang hak asasi manusia, terpakai kepada rakyat sesuatu negara itu sendiri demi kepentingan negara sebagai contoh mengurangkan risiko pertahanan secara ganas dan bantahan serta dengan mengekalkan keadaan ketidakpuasan hati rakyat di tahap yang mampu urus.
- Niraj Nathwani dalam Rethinking Refugee Law
Teori biologi menganggap bahawa manfaat terbanding bagi pembiakan kepada tabiat sosial manusia itu didasarkan kepada empati dan altruisme dalam konteks pemilihan semulajadi.
